De laatste tijd zie je het vaker in het nieuws: de internationalisering van de Nederlandse opleidingen. Ook het muziekonderwijs in Nederland wordt al jaren steeds internationaler. Dat heeft zeker goede kanten: de muzieksector is in de top internationaal. De vaak hooggespecialiseerde opleidingen (masters) trokken altijd al buitenlandse studenten aan. Nu worden echter ook steeds meer bachelor studenten uit het buitenland aangenomen. Is dat omdat buitenlandse studenten meer geld en status voor de conservatoria opleveren, of omdat er minder Nederlands talent is? Het is lastig om de kip of het ei te benoemen, en dus ook om een goed antwoord te vinden op de vraag: waarom zijn er steeds minder Nederlandse studenten op de conservatoria? Daarom hierbij een korte schets van de situatie.
De basis: muziekeducatie
Sinds de jaren 10 wordt bijna nergens meer structureel (1 uur per week, 40 weken per jaar, 6-10 jaar lang) muziekles gegeven op de Nederlandse basis- en middelbare scholen. In diezelfde periode werden de meeste muziekscholen opgeheven. Muzieklessen – minstens 4 jaar lang wekelijks les en studeren om een instrument of je stem en muzikaliteit te ontwikkelen- zijn inmiddels alleen maar bereikbaar voor ouders met een middel/hoog inkomen. De meeste Nederlandse kinderen krijgen daardoor nauwelijks meer een muzikale opvoeding en daardoor komt er dus ook minder muzikaal talent boven drijven. Muziekdocenten kunnen bijna alleen nog maar aan de slag als ZZP’er (hopelijk voor het Fair pay tarief van €60,- per uur maar vaak ook niet), kunnen nauwelijks betaalbare ruimtes vinden om les te geven, en missen de inspirerende omgeving die de muziekschool vroeger was. Voor sommige instrumenten wordt het bovendien steeds lastiger om Nederlands sprekende docenten te vinden (zie verderop in dit stuk). Dit alles kan een oorzaak zijn waardoor er steeds minder Nederlands muziektalent naar de opleidingen doorstroomt.
De beroepsopleiding
Elke student aan een muziekopleiding gaat voor de grote droom van de toppodia. Feit is dat dat maar voor een heel kleine groep is weggelegd. De meeste afgestudeerden van de conservatoria gaan dan ook lesgeven. Echter: methodiek en didactiek van het instrument is op de meeste opleidingen een keuzevak. En er wordt tijdens de opleiding vaak neerbuigend over lesgeven gesproken. Ook in het Beroepsprofiel Muziek 2016 wordt lesgeven niet als de belangrijke pijler van de sector gezien. Sterker nog, er wordt met geen woord over gerept. Maar juist met lesgeven maak je muziek bereikbaar voor iedereen, en schep je een maatschappelijk belang voor de sector. Door muziekles leer je niet alleen een instrument bespelen of samen zingen maar krijg je ook interesse in muziek als toehoorder. Zonder muzieklessen dus ook geen publiek bij concerten.
De taal
In de jaren 80 werd op de conservatoria klassikale les gegeven in het Nederlands: muziektheorie, muziekgeschiedenis en de meeste ensemblelessen. Tegenwoordig worden die lessen op de meeste opleidingen in het Engels gegeven. Grote getalen buitenlandse studenten komen namelijk naar Nederland om hun tweede Bachelor en/of Master hier te doen. Dat komt door onze lage collegegelden. En omdat je als musicus nu eenmaal lang en veel moet studeren om tot een hoog niveau te komen. Dus hoe langer je studeert hoe meer kans op een baan in een top-ensemble. Als afgestudeerde bachelor uit het buitenland worden veel van hen hier toegelaten in het eerste jaar, waarmee ze de toelating van pril Nederlands talent verdringen. Dit geldt overigens vooral voor de opleidingen in de Randstad. Daar zit ook een financieel aspect aan: buitenlandse studenten leveren de opleidingen meer geld op. Veel van deze studenten gaan voor de financiering van hun studie muziekles geven in het Engels of hun eigen moedertaal. Zie de tweede alinea. Kortom: Nederlandse kinderen krijgen nauwelijks meer een muzikale opvoeding. De opleidingen zien lesgeven niet als basis van de sector en focussen vooral op toptalent. Voor buitenlandse studenten zijn de opleidingen goedkoop en heel toegankelijk. Tot zover een inventarisering waarom er steeds minder Nederlandse studenten op de meeste van de conservatoria studeren.
Het probleem moet op meerdere vlakken worden aangepakt. Als eerste: alle kinderen in Nederland moeten weer de kans krijgen zich muzikaal te ontwikkelen door wekelijkse muziekles op school van een gespecialiseerde muziekvakdocent. Dit moet weer standaard worden in het onderwijsprogramma van de basis- en middelbare school. Ten tweede: gemeenten moeten het buitenschoolse kunstonderwijs weer subsidiëren door betaalbare ruimtes ter beschikking te stellen, en de muziekdocenten die dat willen een vast baan aan te bieden binnen een goed georganiseerde muziekschool. Als laatste moeten de conservatoria het belang van goed opgeleide muziekdocenten onderkennen en het vak muziekdocent opwaarderen. Niet focussen op de top maar juist op de basis want de muziekdocenten zijn de basis van ons muziekstelsel. Zonder goede muziekdocenten geen publiek en geen toptalent.
Als dit geregeld is zal er weer meer Nederlands talent een kans krijgen op de opleidingen en de beroepspraktijk: de professionele ensembles en in de muziekeducatie. En zullen de zalen meer publiek trekken.
Willemijn van Gent, zangdocent Den Haag
November 2023